Szkoda życia na pop. Uszlachetniona miniatura / Wojciech Gunia „Nie ma wędrowca”

*

Za punkt wyjścia do analizy tej książki posłużyły mi słowa jej autora: 
„Zawsze uważałem, że nawet najbardziej ekstremalna literatura grozy jest zawsze o kilka kroków do tyłu za ludzką inwencją w czynieniu krzywdy bliźnim”.

Co do fabuły, wystarczy przytoczyć skreślone wcześniej przez wydawcę wprowadzenie: „W położonym na odludziu tartaku zwanym Bazą pracę podejmuje nowy stróż nocny. Dręczony nienazwaną traumą mężczyzna szybko wnika w historię pełnego tajemnic życia swojego zmarłego poprzednika, świadka dramatycznych wydarzeń z przeszłości. Tymczasem nadciąga zima, a wraz z nią skryte w zamieci widma; niesione lodowatym wiatrem echa popełnionych tu niegdyś zbrodni. Zima, w której śnieżnych objęciach wędrują ramię w ramię i prawda, i śmierć.”

Wojciech Gunia, którego patronami w pisaniu, jak sam podkreśla, są Ligotti, Kafka czy Truchanowski, i który to zaczynał, będąc jeszcze malcem, od  „Opowieści niesamowitych” E.A. Poe, to absolwent Wydziału Polonistyki UJ. Szerszej widowni zaprezentował się w 2014 r. debiutanckim zbiorem opowiadań „Powrót”, a sądząc po ciepłym przyjęciu zarówno przez ekspertów, jak i zwykłych odbiorców, można śmiało mówić o debiucie przez duże D.

[Podejście] „Piszę powoli, ponieważ jest dla mnie absolutnym priorytetem, aby tekst był spójny zarówno w warstwie fabularnej, jak i „ideowej” oraz emocjonalnej.”  „…to jedyny dostępny mi sposób na przetworzenie emocji i myśli, które nie dają mi spokoju.” **

Być może „Nie ma wędrowca”, ale są słowa – trudne, zapomniane, zakurzone słowa – jakby Gunia chciał wprowadzić wzniosłość, pewną werbalną widowiskowość. Owszem, czasem cierpi na tym płynność i eteryczność tekstu – obserwujemy to zwłaszcza w pierwszej części, gdy obok siebie umieszczono dla wielu być może zupełnie obce słowa. Ale jakże miło było poznać wyraz palimpsest, a potem podziwiać go w praktyce, ponieważ Gunia doskonale wplótł ową ozdobę i nie sposób nie nabrać chęci, aby samemu kiedyś z niej skorzystać i na stałe włączyć do słowniczka. Często też autor używa słowa demiurg - czyżby rezultat inspiracji Truchanowskim?

[Styl] "Najważniejsze, aby tekst był zwarty, spójny, pozbawiony zbędnych zdań i słów." 

Co do stylu, młody pisarz nie jest specjalistą od zwrotów akcji albo cliffhangerów. Ale to nic. To nawet lepiej. Wojciech Gunia pisze zwyczajnie ciekawie, a jego treść jawi się jako niezwykle dopracowana. Słowa, ba, całe zdania zostały skrupulatnie dobrane, umoszczone pomiędzy siebie – widać, że autor niczym maniakalny purysta wielokrotnie pochylał się nad tekstem, majsterkował, aby uzyskać optymalny efekt, czego dowody znajdziemy na kartach „Nie ma wędrowca”.

„…brak choćby śladowo sympatycznych postaci, […] przewaga introspekcji i monologów wewnętrznych nad samymi fabułami. […] i tasiemcowe zdania […] szybko skręcają w stronę bardzo kameralnych narracji.”

Na dowód wspomnianej kameralności przytoczę jedno z wrażeń, jakie towarzyszyło mi podczas lektury: są takie sceny, gdy bohater przechadza się na cmentarz albo zmierza do kościoła – intymność tych fragmentów kazała mi ujrzeć je wystawione na deskach niewielkiego teatru. Na pierwszym planie, obok któregoś ze wspomnianych miejsc, idzie on-bohater, w tle zaś pagórek zajęty prze kogoś innego – więcej zdradzić nie mogę.

„…narracja zjechałaby w stronę psychologicznych niuansów, w bardzo mroczne rejony różnych traum, lęków, uwarunkowań”

Początkowa konstrukcja fabuły, tj. tartak i losy bohatera w tejże lokalizacji, zanika, ustępując miejsca dialogom, dysputom, polemikom filozoficzno-egzystencjalnym. W środku tej szkatułki – bo mamy do czynienia właśnie z mikropowieścią szkatułkową – kryje się właściwe jądro opowieści, zawarty w niej dramat wojenny, który wielu może chwycić za serce.

[Bohaterowie] „Owszem, krótka forma jest dla mnie najbardziej naturalna, ponieważ preferuję kameralne historie rozpisane na maksimum 2-3 postaci […] Więc jeżeli powieść, to bardzo kameralna i oszczędna.”

Ograniczona liczba postaci to fakt. Oczywiście figur naliczymy nieco więcej, ale wyróżniają się trzy, które stanowią oś historii: nowy dozorca, Roszczuk oraz ksiądz. Ten drugi to „arcyfilozof”, ale świeżo zatrudniony wędrowiec także nie stroni od rozmyślań, czyniąc je jednak bardziej przystępnymi. Postać księdza jest tą zbudowaną z przysłowiowej krwi i kości - taką jakich chrześcijaństwo, uważam, potrzebuje, aby przetrwać. Tej jednostki da się posłuchać, i całe szczęście, skoro tak często zabiera w książce głos… Niewątpliwie ma swoje zdanie, np. w pewnym momencie wypowiada bardzo istotną kwestię a propos dobra i zła. Otóż mówi, że najpodlejsi, najbardziej źli są tylko i wyłącznie ci, którzy słuchają  i wykonują rozkazy. Chodzi przede wszystkim o wojny oraz tragedie przeprowadzone na ludzkości. A po chwili dodaje: może dlatego właśnie jestem kiepskim księdzem, może dlatego skończyłem, tutaj, na odludziu… ? Znamienne to i mądre. Automatycznie przywodzi mi na myśl „Wśród nocnej ciszy” Bratnego – tam też był podobny duchowny. Warto także zauważyć, że chyba jeszcze nigdy nie było wiadomo tak mało o głównym bohaterze jak u Guni. Chciało by się, naturalnie, uzyskać nieco więcej informacji o życiu stróża. A tymczasem autor opowiada o tym, jak jeden potwór naprawia skutki działań innych potworów, czyli o efekcie „ludzkiej inwencji” z początku mojego tekstu.

[Kość niezgody, czyli Klasyfikacja] „To właśnie owa prawda, choćby skrajnie zsubiektywizowana, jest dla mnie ciekawa, groza jest tylko jej odpryskiem, choć z oczywistych powodów dość widocznym. Nigdy nie interesował mnie horror, w którym groza jest celem nadrzędnym, w którym wszystkie elementy służą temu, by mnie po prostu wystraszyć. […] Horror jest prawdziwy jedynie wówczas, kiedy jest absolutny, kiedy jest czymś, co wynika z samej natury świata – kiedy jest stanem normy, a nie anomalią”

Pytanie brzmi: po co te elementy klasycznego horroru na końcu? Dlaczego pojawia się to, przed czym auto się wzbrania, czego permanentnie stara się unikać w swojej twórczości. Oczywiście sięganie do typowego repozytorium horroru nie stanowi w książce „celu nadrzędnego”, ale jednak wyraźnie występuje.

Dla mnie „Nie ma wędrowca” to dramat (wojenny) zamknięty w szkatułce. Nie do końca wiem, dlaczego występuje jako powieść grozy, być może to potrzeba rynku – potrzeba zaszufladkowania - a może sugestia wydawcy. A skoro już groza to pokuszę się o termin: filozoficzna odmiana horroru, ponieważ Gunia wykorzystał pisanie do zgrabnego przemycenia swojego światopoglądu.

Na podstawie tej książki uważam, że ze swoją ofertą, autor powinien przenieść się do innej ligi (gatunku), ponieważ w takiej konfiguracji zawęża sobie grono odbiorców, a na dodatek większość fanów horroru może nie znaleźć tu tego, czego oczekuje, tj. pojemniczka ze sztuczną krwią wybuchającego zaraz po otwarciu książki. Innymi słowy - wydarłbym tę mikropowieść ze szponów grozy i ulokował przynajmniej w thrillerach psychologicznych. W tej historii ludzie wystarczają mi w zupełności.

[Refleksje] 1) Jesteśmy narzędziami w rękach konieczności. 2) Czasem otrzymanie drugiej szansy nic dla nas nie znaczy, ponieważ szykowaliśmy się już na ostateczne zakończenie, a życie po końcu (ważności życia) to jakby ‘przeterminowanie’. Zjawy to zjawy, a może ludzie? Kim się jest bez przeszłości, bez tożsamości, z kurczącym się podle czasem, jak nie nędzną zjawą? – to jedne z refleksji, które wyłaniają się po lekturze.

[Podsumowanie] W przypadku „Nie ma wędrowca” należy odsiać od siebie dwie rzeczy: pierwszy aspekt dotyczy części, która jest solidna i reprezentuje typową literaturę grozy- momentami nieco przewidywalna, ale nieschodząca poniżej pewnego poziomu; druga część – nietypowa, oryginalna (jak na dzisiejsze realia grozy), z pomocą której autor stara się zaznaczyć swoją odrębność oraz indywidualny styl, a to dzięki zastosowanemu słownictwu (pieczołowitości w jego doborze), zaakcentowaniu tematyki egzystencjalnej, wyjściu poza sferę typowej grozy i zaoferowanie czytelnikowi rozmów o ludzkim okrucieństwie. Stąd to „uszlachetnienie’ w tytułowej miniaturze.
 
W ostatnim rozdziale autor zwraca się ku tym elementom literatury grozy, przed którymi sam się wcześniej wzbraniał, jednakowoż sądzę, że na koniec zostaną w czytelniku zwłaszcza ludzkie okrucieństwa, nawet jeśli ktoś nie lubi gatunku, jakim jest horror. Praktycznie większość moich uwag tyczy się wykorzystania atrybutów typowych dla grozy – wprowadzenia elementu paranormalnego – pozostałe aspekty jawią się co najmniej dobrze. Jak już wcześniej wspominałem, w tej niedługiej historii ludzie – a konkretniej ich uczynki – w zupełności wystarczają, bo przecież obaj z autorem zgadzamy się, że:

„Historia całego życia na naszej planecie, nie tylko historia ludzkości, to historia pisana krwią i wyciem. Kronika rzezi i hekatomb” 

Wojciech Gunia jakby przeniósł do swojej mikropowieści klimat znany z bloga, który prowadzi. „Nie ma wędrowca” to wielki dramat ludzki, który, niczym czarna dziura wisząca nad tartakiem i okolicą, wchłania resztki szumu wokół, wypluwając tylko bezdenną, zimną ciszę. 

[A na deser] Na zadane kilka lat wcześniej pytanie z wywiadu: „kim byłbyś w idealnym wszechświecie?”, Wojciech Gunia odpowiedział tak:

„Prawdopodobnie kimś, kto nie zadawałby sobie tego pytania, bo by nie istniał. Myślę, że idealny wszechświat, to jakaś elegancka, zimna, absolutna mechanika, w której nie ma miejsca na przypadek, a tym samym – na życie. Jesteśmy, nie tylko jako gatunek, ale w ogóle, jako istoty żywe, produktem przypadku. […] Skoro jednak istniejemy, trzeba się z tym zmierzyć i jakoś sobie z tym istnieniem radzić.”

Ocena: 7/10

** W tekście wykorzystano fragmenty wypowiedzi autora „Nie ma wędrowca” – Wojciecha Guni - z dwóch wywiadów opublikowanych kolejno: 8 lipca 2014 roku w carpenoctem.pl oraz 14 października 2014 roku w literaturajestsexy.pl:

http://www.literaturajestsexy.pl/chce-byc-czytany-przez-tych-ktorym-jest-to-potrzebne-rozmowa-z-wojciechem-gunia/

http://carpenoctem.pl/wywiady/zbyt-optymistyczne/

Zacytowałem fragmenty wypowiedzi W. Guni, ponieważ, moim zdaniem, znajdują doskonałe odzwierciedlenie w recenzowanej książce i oddają styl autora. Ponadto zachęcam do lektury obydwu ww. wywiadów - można tam znaleźć garść niebanalnych refleksji.

* http://www.taniaksiazka.pl/nie-ma-wedrowca-wojciech-gunia-p-795067.html